انواع خاک های بستر

انواع خاک های بستر

مقدمه

خاک، بستر رشد گیاه است ‌که وظیفه نگهداری و تغذیه آن را بر عهده دارد. آب و مواد غذایی از طریق خاک به اندام های گیاه می رسد. از سوی دیگر هوای لازم برای رشد گیاهان از طریق خاک به آن ها می رسد.

خاک شامل دو بخش زیر می باشد : 

۱.بخش جامد خاک

۲.بخش خلل و فرج خاک

▪︎ بخش جامد خاک شامل مواد معدنی و آلی می باشد. مواد معدنی شامل عناصری است که از تخریب و تجزیه سنگ ها به دست آمده است‌. این گونه ذرات قابلیت نگهداری مواد غذایی و آب را دارد و به تدریج در مسیر رشد آن را به گیاه تزریق می‌کند. شن، رس و سلیت در این دسته از مواد قرار دارند.

کرم ها، موریانه ها، حشرات، جلبک و قارچ ها در اثر فعالیت خود موادی تولید می کند که به آن مواد آلی می گویند. به عنوان مثال در اثر فعالیت باکتری ها و قارچ ها هوموس تولید می‌شود. هوموس نیز باعث چسبندگی مواد معدنی در خاک می شود.

▪︎ به فضاهای خالی بین ذرات خاک خلل و فرج خاک گفته می شود که به طور موثری باعث جذب و انتقال هوا و آب به گیاه می شود.

 در  واقع ساختمان خاک به طور مستقیم در رشد گیاهان اثر ندارد بلکه آن ها با ایجاد ویژگی های فیزیکی باعث عمکرد مطلوب یا نامطلوب در گیاهان می شوند‌.

آبرسانی به گیاه، تغذیه و نفوذ ریشه همگی تحت تاثیر ساختمان خاک می باشند در صورتی که ساختمان آن مناسب باشد باعث سهولت در رشد می شود در غیر این صورت خود به عنوان عاملی محدود کننده باعث کاهش عملکرد و رشد در گیاهان می شود.

انواع خاک ها

 خاک های سبک

به خاک هایی که بیش از ۸۰٪ درصد شن داشته باشند خاک های سبک گفته می شود. بافت این خاک ها شنی یا شنی - لومی می باشند.

خصوصیات خا‌ک های سبک

• نفوذ پذیری بالایی دارند.

•. عملیات شخم زنی در آن ها به آسانی انجام می شود.

• ظرفیت کمی در نگهداری آب دارند بنابراین زود خشک می شوند.

• در این خاک ها مواد آلی سریع می پوسند.

• ساختمان فیزیکی خوبی ندارند.

• از لحاظ مواد غذایی فقیر هستند چون نفوذ آب در آن ها بسیار بالاست قابلیت آبشویی بالایی دارند بنابراین باعث خروج عناصر مفید از خاک می شوند.

خاک سنگین

به خاک هایی که بیش از ۵۰٪ ذرات تشکیل دهنده آن‌ها رس باشد خاک های سنگین یا رسی گفته می شود‌.

خصوصیات خاک های سنگین

• خاک سنگین ظرفیت نگهداری آب بالایی دارد. در بعضی موارد باعث ایجاد بیماری مانند پوسیدگی در گیاهان می شود. این ویژگی سبب می شود خاک دیرتر خشک شود در نتیجه دیرتر گرم می شود پس به آن ها خاک های سرد نیز گفته می شود.

• نفوذ پذیری پائینی نسبت به آب و هوا دارد.

• جذب مواد غذایی از خاک سنگین مشکل و سخت است.

• ریشه ها در خاک سنگین به سختی گسترش پیدا پی کند بعضا در بعضی گیاهان باعث خفگی می شود.

• در حالت مرطوب چسبنده هستند و عملیات شخم زنی به سختی انجام می شود بنابراین در حضور آب به کلوخه تبدیل می شوند.

• در این خاک ها ایجاد پوسیدگی مواد آلی کمتر می باشد چون اکسیژن کم است.

• اغلب این خاک ها ماهیت قلیایی دارند.

تشخیص خاک سنگین

همان طور که قبلا گفته شد خاک های سنگین بیش از ۵۰ درصد رس دارند. با لمس بافت خاک می توان به جنس آن پی‎برد.خاک های شنی یا ماسه ای حالت زبری دارند و با لمس آن ها در دست احساس ناراحتی ایجاد می شود‌. خاک های رسی چسبناک و متراکم هستند در صورت اضافه شدن آب به آن ها به کلوخه های درشت تبدیل می شوند .خاک های سیلتی نرم می باشند زمانی که مرطوب شوند ساختمان شان از بین می روند و حالت آردی می‌گیرند.

اصلاح خاک های سنگین

 ▪︎در مقیاس کوچک می توان برای اصلاح خاک های رسی شن و سیلت اضافه کرد. با این فرآیند خصوصیات نامطلوب خاک های سنگین مانند نفوذ ناپذیری و چسبندگی از بین

می رود و خاک اصلاح می شود. باید توجه داشت که هزینه شن و سیلت بالا است بنابراین در مقیاس های بزرگ برای اصلاح خاک باید از روش های دیگر استفاده کرد.

 ▪︎ در مقیاس وسیع با اضافه کردن مواد آلی مانند کود سبز، بقایای گیاهی و حیوانی می‌توان خاک را اصلاح ‌کرد.

در خاک های سنگین بافت خاک بسیار متراکم است و عملا جوانه زنی انجام نمی شود به همین دلیل با استفاده از بقایای گیاهی مانند پاشیدن کاه و زیر خاک کردن آن می توان فرصت جوانه زنی برای گیاه را مهیا کرد.

از آن جایی که قابلیت نفوذ آب و هوا به خاک های سنگین کم است برای اضافه کردن کود حیوانی و کود سبز برای پوسیده شدن این دسته از مواد آلی باید توجه داشت که نباید شخم زنی عمیق انجام شود زیرا باعث انتقال کودها به لایه های زیرین می شود و در اثر فقدان اکسیژن در بافت خاک عملا پوسیده شدن رخ نمی دهد.

 هم چنین برداشتن قشر فوقانی لایه رس یکی دیگر از عملیات اصلاح خاک می باشد.

معمولا اصلاح خاک سنگین و اضافه کردن مواد آلی به آن قبل از شروع کشت انجام می شود. این مواد آلی شامل برگ های پوسیده خرد شده انواع کمپوست ها می باشد که به میزان ۱۵ الی ۲۰ سانتی متر به زمین اضافه می شود و با ماشین آلات کشاورزی یا به صورت دستی با خاک مخلوط می شود.

هدف از این کار جابه جا کردن مواد آلی با لایه های زیرین خاک سنگین است.

زمانی که مواد آلی، کمپوست به خاک تزریق می شود سطح خاک بالا می آید. هنگامی که این مواد پوسیده می شود مجددا سطح خاک افت می کند و به سطح اولیه می رسد.پس باید در طول سال  اول دو مرتبه موادآلی به خاک های سنگین تزریق شود.

البته فاصله زمانی لازم برای تکرار اصلاح خاک بستگی به تناوب در کشت محصولات، فاصله زمانی میان دو کشت و استفاده کشاورز دارد .

شوری خاک به چه معناست ؟

مفهوم شوری بسته به نوع گیاه، مرحله نموی، نوع خاک و شرایط اقلیمی متفاوت است. با این وجود شوری عبارت است از تجمع بیش از حد نمک های قابل حل درآب و عناصر معدنی در خاک که امکان جذب آب را توسط ریشه با مشکل مواجه می‌کند.

به بیانی دیگر اگر غلظت نمک ها از حد معینی بالاتر رود باعث تنش شوری خاک می‌شود .

کاتیون های چون سدیم، منیزیوم، کلسیم، پتاسیم و آنیون های مانند کربنات، سولفات و نیترات از جمله املاحی هستند که منجر به پدیده‌ی شوری در خاک می شوند.

شوری اولیه چیست؟

شوری اولیه در اثر انباشت املاح در قسمت سطحی آب یا خاک ایجاد می شود و عواملی مانند عدم زهکشی، انتقال شن مملو از نمک توسط باد، نفوذ آب دریا و هوا زدگی باعث آزاد سازی املاحی چون کلسیم، منیزیوم، کلرید سدیم، سولفات و کربنات می شود. این املاح در لایه های خاک تجمع می کنند و باعث پدیده‌ی شوری خاک می‌شوند‌.

شوری ثانویه به چه معناست ؟

فعالیت‌های انسانی هم چون حذف پوشش گیاهی، غرقاب شدن زمین به وسلیه آب های حاوی نمک بالا، آبیاری بدون سیستم زهکشی مناسب، فاضلاب صنعتی و استفاده بیش از حدکودها منجر به شوری ثانویه خاک می شود.

فراوان ترین املاح موجود در خاک های شور کلرید سدیم، سولفات منیزیوم و سولفات سدیم می باشند.

اصلاح خاک های شور

بهترین و ساده ترین روش اصلاح خاک های شور آب شویی خاک می باشد. به این منظور زمین را به ابعادی تقسیم بندی می کنند و برای مدتی بین ۲ تا ۶ ماه خاک را غرقاب نگه می دارند این کار باعث شسته شدن املاح خاک و نفوذ آن به لایه های عمیق می شود.

هر چه میزان سدیم در خاک بیشتر باشد خاکدانه آن کمتر است پس بافت و خواص فیزیکی آن نامطلوب تر است. برای این منظور ترکیباتی به خاک اضافه می کنند تا یون های منیزیوم و و کلسیم آن جایگزین سدیم خاک شود و به صورت کربنات سدیم از طریق آب شویی از خاک شور خارج می شوند.

ترکیباتی که برای اصلاح خاک های شور مورد استفاده قرار می گیرند شامل گچ، کلرید کلسیم، اسیدسولفوریک، سولفات‌های آهن و آلومینیوم و گوگرد می باشد.

• گچ : این ترکیبات به علت حلالیت خوب، قیمت کم و در دسترس بودن به طور گسترده برای اصلاح خاک های شورو سدیمی استفاده می شود.گچ  معمولا در سطح خاک ریخته می شود و با استفاده از دیسک خاک بهم‌زده می‌شود.

• اسیدها و گوگرد : یکی از ترکیباتی که برای اصلاح خاک های سدیمی استفاده می شود اسیدها هستند که با کربنات کلسیم خاک ترکیب می شود و گچ تولید می کنند باید توجه داشت استفاده از اسید باعث کاهش PH خاک می شود در نتیجه عناصری بیش از حد توسط گیاه جذب می شود ‌این عناصر شامل منگنز، روی، فسفر است.

از آن جایی کخ گوگرد گاز تولید میکند توصیه می شود برای اصلاح خاک آن را به صورت سوسپانسیونی یا گرانوله استفاده کرد .

•- :هیدروژن موجود در اسید سولفوریک با سدیم خاک جابه جا می شودو منجر به اصلاح خاک می شود ‌.

• کلرید کلسیم :تزریق کلرید کلسیم باعث شست وشوی و خروج سریع املاح خاک می شود ضمن این که کلرید کلسیم حلالیت بیشتری نبست به گچ دارد پس استفاده از آن نسبت به گچ اولویت بالاتری دارد.