کلزا

کشت کلزا در ایران چگونه انجام می شود  

کلزا یکی از گیاهان روغنی است که دانه آن حاوی ۴۵ -۴۰ درصد روغن و ۳۵-۲۵ درصد پروتئین است که از آن در تهیه کنجاله، خوراک دام و طیور استفاده می شود .

این گیاه به تیره چلیپائیان یا شب بو و جنس براسیکا تعلق دارد که دارای دو رقم بهاره و پائیزه است که رقم پائیزه نیازمند گذراندن یک دوره سرما برای فعال سازی می باشد پس کشت کلزا در بیشترین نقاط کشور به صورت پائیزه انجام می شود. 

نیازهای محیطی 

- آب و هوا 

کلزا به رشد در آب و هوای مرطوب سازگار است و به دمای ۲۰ - ۱۰ درجه سانتی گراد نیاز دارد .بنابراین کلزا در تیپ بهاره در مناطق نیمه گرمسیری رشد می کند و تیپ پائیزه آن در مناطق معتدل رشد خوبی دارد.

- خاک 

کلزا در بیشتر خاک ها رشد می کند ولی در خاک هایی با بافت متوسط ، زهکشی خوب با ۸-۵.۵  PH رشد بهتری دارد.

کاشت

کلزا را می توان به دو روش جوی و پشته ای و یا به صورت مسطح برروی زمین صاف کشت کرد که البته کشت به روش جوی پشته ای به صورت محدود و ناچیز انجام می شود.

- روش جوی و پشته ای : قبل از کاشت باید آماده سازی زمین انجام شود. زمانی که آبیاری به صورت سطحی است و خاک منطقه رسی و سنگین است از این روش استفاده می شود. در این روش بذر روی پشته ها قرار می گیرند و آب توسط بخشی از زمین که به جوی تبدیل شده است تامین می شود.

-کشت مسطح : زمانی که آبیاری به صورت بارانی باشد از کشت مسطح استفاده می شود قبل از کاشت باید زمین توسط لودر شخم زده شود تا خاک یکسان شود. در این روش بذر به دو صورت دست پاش و مکانیزه ( پنوماتیک ) در عمق ۱.۵ تا ۲.۵ سانتی متر سطح خاک کاشته می شود و بالافاصله آبیاری می شود برای کیفیت بالاتر محصول لازم است از بذر هایی استفاده شود که قوه نامیه‌ی بالایی دارند و فاقد هر گونه آلودگی باشند.

محصولات بهاره کلزا باید در ردیف هایی به فاصله ۱۸ تا ۲۳ سانتی متر از هم کشت شود در حالی که محصولات زمستانه به فضای بیشتری نیاز دارند و باید در ردیف هایی با فاصله ۳۵ الی ۴۰ سانتی متر ازهم کشت شود.

هم چنین میزان بذر مصرفی در کشت ردیفی ۴.۵ الی ۷ کیلوگرم است و در کشت سطحی به ۷.۵ الی ۹ کیلوگرم بذر نیاز است. 

آبیاری 

دوبار آبیاری در مرحله کاشت به فاصله ۷- ۵ روز جهت سبز شدن یکنواخت مزرعه توصیه می شود. پس از سپری شدن فصل زمستان همراه با اولین کود سرک چهارمین آبیاری انجام می شود .آبیاری بعدی در مرحله ی ظهور گل همراه با کود ازته سرک انجام می شود حداقل دو نوبت آبیاری دیگر در مرحله ی تشکیل غلاف و پرشدن دانه ضروری است

و آخرین آبیاری زمانی انجام می شود که ۲۰ درصد غلاف ساقه ی اصلی قهوه ای شده است.

کوددهی 

کلزا نیاز فراوانی به ازت دارد و استفاده از کودازته و نیتروژنه برای افزایش عملکرد لازم است هم چنین باید دقت شود کود به صورت نواری  با فاصله ۵ سانتی متری از بذر به آن داده شود.

به طور کلی ۳۰۰ کیلوگرم کود ازته در هر هکتار نیاز است در سه مرحله آبیاری دوم ، قبل از شروع مرحله ساقه دهی و گل دهی داده می شود.

کنترل آفات و امراض

کنترل و نابودی امراض و آفات نقش بسیار مهمی در رشد و بهره وری بیشتر محصول دارد. برای کاهش و نابودی این عوامل می توان از روش های مختلف کنترل زراعی، مکانیکی و شیمیایی استفاده کرد. از مهم ترین بیماری های کلزا می توان به ساق سیاه، پوسیدگی سفید ساقه که سفیدک داخلی اشاره کرد هم چنین آفات مهم کلزا شامل انواع شته ها، سوسک منداب، کک ها، کرم مفتولی و سفیده کلم است.

- ساق سیاه : علائم این بیماری به صورت لکه های گرد و نامنظم با حاشیه بنفش و نقاط سیاه رنگ مرکزی در گیاه دیده می شود .دو نوع پاتوژن وغیر پاتوژن باعث ایجاد این بیماری در کلزا می شود. در نوع پاتوژن پوسیدگی عمیق در ابتدای ساقه نزدیک خاک ایجاد می شود این پوسیدگی قدرت رویش گیاه را کم می کند و ممکن است حفره در گیاه ایجاد کند هم چنین با استفاده از رقم مقاوم، کاشت بذرهای ضدعفونی شده، از بین بردن بقایای گیاهی، شخم عمیق و استفاده از بنومیل و قارچ کش می توان با این بیماری مبارزه کرد.

- سفیدک داخلی : ضخیم شدن دم برگ و لکه ها زرد و خاکستری روی برگ علائم این بیماری هستند که با رعایت صحیح اصول زراعی، استفاده از بذرهای سالم، حذف بقایای گیاهی و استفاده از سموم می توان این بیماری را کنترل کرد.

- پوسیدگی سفید ساقه : که به آن پوسیدگی نرم پنبه ای و کپک سفید هم گفته می شود. پژمردگی ناگهانی خشک شدن زودرس گیاه و ظهور لکه های خاکستری روی برگ ها از علائم این بیماری است که با هوای خنک و مرطوب این علائم گسترش می‌یابد که با دفن کردن بقایای گیاهی، کشت به موقع، تغذیه مناسب و استفاده از قارچ‌کش‌هایی مثل بنومیل می‌توان با آن مبارزه کرد.

مهم ترین آفات کلزا 

-شته ها : به برگ، ساقه، غنچه و غلاف های در حال رشد حمله می کند و باعث کاهش رشد و تغییر شکل در آن ها می شود بیشترین خسارت شته ها در مرحله ی غنچه و گل دهی گیاه است که باعث تغییر شکل و رنگ اندام ها، تشکیل نشدن دانه در غلاف و دیررسی می شود که با کنترل علف های هرز، استفاده از ارقام زودرس، کشت مناسب می توان با آن مبارزه کرد.

- سوسک منداب : توسط حشره بالغ که ۸ تا ۱۰ میلی متر طول دارد و به رنگ قهوه ای می باشد ایجاد می شود که با شخم عمیق، آبیاری صحیح و استفاده از سمومی مثل دیازینون می توان آن را نابود کرد.

- کرم مفتولی : حشراتی که ۸ تا ۱۱ میلی متر طول دارند و به رنگ قهوه ای متمایل به زرد هستند باعث این آفت می شوند که با کنترل زراعی، شیمیایی و بیولوژیکی اعم از شخم عمیق، ضدعفونی بذر، کشت صحیح، و استفاده از دیازینون می توان آن ها را کنترل و نابود کرد.

- کک ها : سوسک هایی به رنگ سیاه براق، سبز، قهوه ای و آبی تیره هستند که طولشان ۲ یا ۳ میلی متر است که باعث از بین رفتن گیاهچه می شود و آب وهوای گرم آن را تشدید می کند که با کنترل زراعی و شیمیایی می توان با آن مبارزه کرد.

کنترل علف های هرز 

بهترین روش کنترل علف های هرز خاک ورزی، استقرار مناسب و کنترل آن ها در محصولات قبلی است برای نابودی آن ها نمی توان از کنترل مکانیکی استفاده کرد چون بذر کلزا در عمق کمی از خاک کاشته می شود و استفاده از ماشین آلات باعث آسیب به بذر و کاهش تعداد بوته در هکتار می شود و اما با بهره گیری از سم Treflan می توان علف های هرز را کنترل کرد فقط توصیه می شود که پیش از کاشت از آن استفاده شود.

برداشت 

برای تعیین زمان برداشت کلزا کافی است به میزان رطوبت بذر، وجود شبنم یا رطوبت سطحی روی گیاه، تعداد دانه های سبز ریخته شده در مزرعه و رنگ غلاف بذرها توجه شود اما یکی از مهم ترین عواملی که می توان فهمید گیاه آماده برداشت است رنگ غلاف بذر است زمانی که ۹۰ - ۸۵ درصد غلاف از سبز به رنگ قهوه ای تیره برسد گیاه باید برداشت شود.

هنگامی که کلزا زودتر از موعد برداشت شود وزن دانه ها کاهش می یابد و در برداشت دیر هنگام ریزش دانه ها و خرد شدن بیش از حد رخ می دهد.

زمان برداشت

هم چنین زمان برداشت در دو نوع تیپ بهاره و پائیزه متفاوت است در تیپ بهاره با توجه به شرایط زیستی از جوانه زنی تا برداشت به طور متوسط در ۱۱۰-۱۰۰ روز طول می کشد و در تیپ زمستانه به ۹ ماه می رسد.

برداشت کلزا هم به صورت دستی و هم با کمباین انجام می شود که استفاده از کمباین در ایران معمول تر است فقط باید توجه داشت برای برداشت حداکثری از هد مخصوص کمباین استفاده شود تا ریزش دانه ها به حداقل برسد .